Z pewnością znacie obrazki przedstawiające złudzenia optyczne w stylu ,,który z odcinków jest dłuższy”. Wydaje się, że jeden jest dłuższy a w rzeczywistości są równe. Większość z takich złudzeń jest wywołanych przez dodatkowy (najczęściej też zbędny) element ilustracji, sugerujący mózgowi perspektywę, zły punkt odniesienia lub coś innego (np strzałki) co zniekształca naszą percepcje obrazu.
Nie spodziewałem się, że znajdę przykłady takich złudzeń w raporcie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji „Społeczeństwo informacyjne w liczbach”. Raport ma postać cegły najeżonej statystykami i wykresami (niestety jak większość raportów). Przy czym wykresy w tym raporcie są bliższe sztuce niż grafice mającej przekazywać precyzyjnie informacje.
W przypadku tego raportu złudzenia optyczne są wywołane próbami ,,uatrakcyjnienia” graficznie wykresów. Złudzenia przedstawię za pomocą trzech zagadek, z których jedna jest podchwytliwa. Która? Odpowiedzi poniżej. Poniżej trzy wykresy z raportu i trzy pytania do prezentowanych wykresów.
Zagadka 1:
Czy odległość pomiędzy czerwonym kwadratem a pomarańczowym trójkątem w styczniu 2011 jest większa, mniejsza czy równa odległości pomiędzy pomarańczowym trójkątem a niebieskim kwadratem w styczniu 2010?
Zagadka 2:
Czy na poniższym rysunku oznaczony kółeczkiem kwadrat jest wyżej, niżej czy na tej samej wysokości co zaznaczony kółeczkiem trójkąt?
Zagadka 3:
Czy na poniższym rysunku oznaczony kółeczkiem kwadrat jest wyżej, niżej czy na tej samej wysokości co zaznaczony kółeczkiem trójkąt?
Rozwiązanie
Problemem w każdym z tych artystycznych wykresów jest brak linii poziomych i pionowych. Nie ma pionowych linii oznaczających osie ani poziomych linii pomocniczych! Dlatego trudno jest porównywać punkty w pionie, trudno jest porównywać tempo wzrostu. Mózg nie ma punktu odniesienia. Jak widać autor stwierdził, że wartości bezwzględne nie są ważne a jak bardzo chce to się wysili i będzie porównywał liczby. Tempa wzrostu też nie sposób porównać bo wykresy są zbyt rozciągnięte lub zbyt ściśnięte.
Dlatego też większość osób pomyli się w przypadku każdej z powyższych zagadek (oczywiście nie wszyscy, nawet losowo strzelając 12.5% trafi dobrze). Poniżej przedstawiam ,,rozwiązania” czyli oryginalne wykresy z raportu z dodanymi liczbami. Z uwagi na położenie liczb na wykresie złudzenie optyczne jest jeszcze silniejsze.
Zagadka 1. Odległość pomiędzy czerwonym kwadratem a pomarańczowym trójkątem w styczniu 2011 jest większa (9 punktów vs 8 punktów dla roku 2010).
Zagadka 2. Niebieski trójkąt w roku 2009 jest wyżej niż czerwony kwadrat w roku 2000.
Zagadka 3. Niebieski trójkąt w roku 2009 jest wyżej niż kwadrat w roku 2002.
A tutaj link do oryginalnego raportu.