Dzisiejszy wpis poświęcony będzie próbie odpowiedzenia na pytanie, czy palenie jest coraz bardziej czy coraz mniej popularne. Zacznę od krótkiej dygresji dotyczącej pułapek zastawionych na beztroskich analityków, a następnie przedstawię swoje wyniki. Pokażę wyniki, wspierające tezę, że stopniowo coraz mniej osób zaczyna palić, ale (niestety) zaczynają one palić coraz wcześniej. Następnie przyjrzymy się, jak te trendy wyglądają dla różnych płci. Okaże się, że wyglądają różnie.
Być może część z czytelników pamięta wpis ,,Nauka spod znaku cargo”, w którym krytykowałem liczenie średniej z roku rozpoczęcia palenia. Proponując podejście oparte o kwantyle zauważyłem, że większość z osób które palą (ponad 80%) zaczyna palenie pomiędzy 15. a 23. rokiem życia.
Odpowiedź na pytanie, kiedy palacze zaczynają palenie, to jedna sprawa, ale pytanie, ile osób pali i jak odsetek palących zmienia się w kolejnych latach, to sprawa zupełnie inna.
Badanie przeprowadzimy bazując na ankietach zebranych trzy lata temu od kilku tysięcy osób wybranych losowo z populacji Polaków pomiędzy 20 a 60 rokiem życia. Ankietowanych pytano między innymi: czy paliłeś przez przynajmniej rok, kiedy zacząłeś palić, czy paliłeś w ostatnim miesiącu. Policzenie proporcji osób, które odpowiedziały że paliły przynajmniej rok, wiele nam nie powie jeżeli nie będziemy wiedzieć w jakim wieku są ankietowani. Część z nich może nie paliła jeszcze roku w chwili przeprowadzania ankiety ale zacznie palić później. Przedstawienie proporcji palaczy jako funkcji roku urodzenia, też nie jest najlepszym pomysłem, ponieważ osoby starsze miały więcej czasu aby zacząć palić. Nie można porównać procentu osób, które przez przynajmniej rok w życiu paliły i mają 40 lat, i osób, które przez przynajmniej rok w życiu paliły, a mają lat 20. Spodziewamy się, że procent palaczy w drugiej grupie będzie niższy, dlatego że część z tych dwudziestolatków, którzy jeszcze nie palą, zacznie palić przed 40 rokiem życia. Nie ma co porównywać gruszek i jabłek.
Kilka dni temu, kiedy przedzierałem się przez tłumy na ,,Pikniku Naukowym Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik” (w skrócie PNPRiCNK 😉 ) przyszła mi do głowy pewna myśl. Gdy się dłużej zastanowić jak porównywać jabłka z jabłkami, staje się to oczywiste. Nie mogę porównać procentu palących wśród osób urodzonych w 1965 z procentem osób palących urodzonych w 1985, ponieważ ci pierwsi żyją dłużej i mieli ,,więcej okazji” by zacząć palić. Ale mogę porównać procent osób, które zaczęły palić przed 25 rokiem życia, urodzonych w 1965, z procentem osób, które zaczęły palić przed 25 rokiem życia, urodzonych w 1985. Każda z tych grup miała 25 lat, by zacząć palić. Mając informacje z ankiety, o której wcześniej pisałem, dosyć łatwo takie procenty policzyć. Policzyłem je więc dla różnych ,,punktów odcięcia”. Najciekawsze jest porównanie odsetków dla 17-latków i 25-latków.
Poniższy wykres przedstawia procent osób, które mając 17 (czerwona) lub 25 (czarna linia) lat życia paliły przez przynajmniej jeden rok, jako funkcję roku urodzenia. Wokół krzywych przedstawiono punktowe przedziały ufności dla oceny tych proporcji na poziomie 95%.
Wyniki są ciekawe. Spójrzmy na czarną krzywą, odpowiada ona odsetkowi osób, które paliły przynajmniej rok przed ukończeniem dwudziestu-pięciu lat. Trend jest malejący, czyli dwudziestopięciolatków, którzy palili przez przynajmniej rok, jest coraz mniej. Przesuwając się o 23 lata w prawo na osi OX odsetek osób palących przez przynajmniej rok spadł o ponad 1/3 z 58% do 40%. Nie dziwi mnie to tak bardzo. Koniec końców kampania przeciwko paleniu jakoś działa. Kilkadziesiąt lat temu palacze byli wszędzie, w telewizji, w teatrze itp. Dziś w filmach palący nie są już tak eksponowani.
Z drugiej strony, jeżeli spojrzymy na odsetek 17 latków, którzy palili przez przynajmniej jeden rok życia, zauważymy, że tutaj trend jest przeciwny. Pośród osób urodzonych w latach 1960-1965 17 latków, którzy palili przez przynajmniej rok było poniżej 20%, a po 23 latach ten odsetek wzrósł do prawie 30%.
Zobaczmy teraz jak te trendy wyglądają dla mężczyzn a jak dla kobiet.
Na poniższym rysunku trójkąty oznaczają proporcje w grupie mężczyzn, a kropki proporcje w grupie kobiet. Symbole puste w środku odpowiadają sytuacji w grupie 17-latków, a symbole wypełnione odpowiadają sytuacji w grupie 25-latków.
Dodatkowo, by trendy były łatwiejsze do zauważenia, dodałem krzywą trendu powstałą z wygładzenia proporcji w poszczególnych grupach wiekowych.
W grupie 25-letnich mężczyzn widać spadającą proporcję palaczy. W grupie siedemnastolaktów odsetek osób palących przez przynajmniej rok utrzymuje się na stałym poziomie 30%.
Dla 25-letnich kobiet odsetek osób palących przez przynajmniej rok jest niższa niż w grupie mężczyzn. Patrząc na trend w czasie zauważymy, że spada ona wolniej niż dla mężczyzn i być może niedługo się one zrównają. Za to wśród siedemnastolatek odsetek osób palących przez przynajmniej rok palaczek bardzo szybko przyrasta, ,,doganiając” 30% obserwowane dla siedemnastolatków.
Z czym powiązać inny trend dla różnych płci? Być może koncerny tytoniowe zaczęły adresować reklamy papierosów też dla kobiet? A może macie inne pomysły na wyjaśnienie tych różnic?
PS: Łatwo zauważyć, że w tym wpisie jest znacznie więcej przecinków niż w poprzednich wpisach, również zdania są bardziej gładkie. Jest to zasługa pani Magdaleny Ł., która podjęła się eksperymentalnie funkcji pierwszego czytającego. Serdecznie dziękuję.